Српскиот географ Боривоје Ж. Милојевиќ (22 XII 1885 - 22 X 1967) кој во своите истражувања за време на Првата светска војна ги разгледува особини на населението, меѓусебните односи, како и времето на доаѓање на поедини групи во јужна Македонија, во својот труд ни дава значајни податоци за преселбите на македонските семејства во текот на 18, 19 и почетокот на 20 век.

Смилевскиот конгрес, како конгрес на Битолскиот округ, според решенијата донесени во Солун, требало дефинитивно да ја потврди одлуката за кревање востание. Во таа насока се развила остра дискусија, во која се јавила струја која сметала дека условите за сенароден бунт се уште не се созреани. На првиот ден од конгресот од излагањето на делегатите било утврдено дека Прилепскиот, Битолскиот, Кичевскиот и делови на други реони не се достатно подготвени. Најдобро подготвени биле Ресенскиот реон, Костурскиот, Демирхисарскиот, неколку села од Битолскиот реон, како што се Смилево, Ѓавато и Цапари, додека Охридскиот располагал само со 1.400 пушки. Меѓу делегатите се јавиле лица кои биле против востание во текот на таа година како што биле: Ѓорѓи Сугарев, Петар Ацев, Тале Христов, Никола Карев, Никола Петров Русински и други. Во една крајно напната атмосфера по повод острите расправии околу решението за востание, несогласувањата ги прекинал Даме Груев, кој како еден од основачите на ТМОРО и претставник на неговиот Централен комитет, уживал огромен авторитет. Според сеќавањата на Пандо Кљашев, тој рекол:

Тајниот Централен Македонско-Одрински комитет е задолжен од сите раководители на револуционерните реони во земјата и од сите видни дејци на Тајната Македонско-Одринска организација да ве извести за следното:

Со објавувањето на востанието Централниот комитет, преку своите задгранични претставници, до владите на Големите сили ја испрати и публикува во странскиот и бугарскиот печат следната:

Народи како нашиот, бездомници, со векови потиснувани и поробувани, го грабнале оружјето во рацете и се борат за извојувањето на највисокиот и најблагородниот идеал, за слободата. Затоа што слободата не се подарува, туку се ИЗВОЈУВА.

Многу одамна се побиени тезите на бугарските историчари, дека македонскиот народ е творба на Коминтерната во 1934 година. Сепак, од страна на историчарите на источниот сосед и денес можат да се слушнат иститите ставови со кои се негира постоењето на македонскиот народ. Оттука е добро да се навратиме на ставовите за македонското прашање на еден од челните луѓе на БКП во тоа време Васил Коларов. Тие се добра опомена како за политичарите од источниот сосед, така и за домашните трговци со македонските национални интереси.

Во пролетта на 1943 година Главниот штаб на НОВ и ПОМ територијата на Македонија ја подели на пет оперативни зони и изготви планови за активноста на партпзанските одреди. Воено-политичката активност во првата половина на 1943 година се карактеризира со формирање нови и бројно зголемување на постојните партизански одреди и во тој период дејствуваат Кичевско-мавровскиот, н Вториот кичевско-мавровски (Албанскиот) партизански одред; потоа, одредите „Дамјан Груев", „Гоце Делчев", „Добри Даскалов", „Сава Михаилов", Брегалничкиот, Кумановскиот, Скопскиот и Шарпланинскиот, а во Азот партизанската група, остаток од одредот „Димитар Влахов".

По бројот на борбите, Битолската околија — најголемата во вилаетот — го држи првото место. Од 20 јули до 10 октомври, во таа околија имаше најмногу борби — 70 и паднаа најмногу востаници — 378.

На 23 мај 1903 година кај селото Градобор на десетина километри од Солун била уништена четата на Атанас Чопката. Четата која броела 16 души била опколена, а борбата траела еден ден. Турците имале еден загинат, од четата еден бил фатен жив додека пак останатите загинале. Четниците откако виделе дека состојбата е безизлезна се самоубиле. Подвојводата Мито од Мутулево најпрво ја скршил својата пушка, а потоа се самоубил со револверот.

„Во „Предговорот“ се истакнати сите неповолни прилики, поради кои не било возможно да се утврди потеклото на целото население во селата. Во поедини села е забележано потекло на поедини семејства. На основа на тие податоци изведени се во овој дел некои заклучоци за правецот, времето и причините за миграција. Меѓутоа, овие податоци се недоволни да се утврди настанокот на населбите и да следи нивниот развој. Во другиот дел на овој труд, во еден посебен дел, разгледани се сите оние фактори, поради кои цели населби се изменети“ - пишува Б. Ж. Милојевиќ во својот труд за потеклото на населението, бројот на домаќинствата, и старите презимиња во Јужна Македонија (Егејскиот дел од Македонија).