На почетокот на август 2017 година Македонија и Бугарија потпишаа Договор за пријателство, добрососедство и соработка. Договорот беше потпишан  на македонски и  бугарски јазик согласно Уставите на двете држави.  И покрај одредени недоследности, Договорот преставува историски чекор напред за двете држави и покажува дека минатото може да биде темел на идната соработка, односно Софија да се заложи за евро атланските аспирации на Македонија.

Лука Иванов (Панаѓуриште, 14.VII 1867 – Сборско, 25.VIII 1906) бил бугарски офицер и револуционер, воденски војвода на Македонската револуционерна организација.  Привлечен од Организацијата тој учествувал во Илинденското востание во 1903 година и како воденски војвода учествувал во многу други битки со турскиот аскер и четите на грчката вооружена пропаганда по востанието. На 16 август 1906 година (ст.стил) кон неговата чета се приклучил американскиот новинар и публицист Алберт Сониксен, кој своите искуства ќе ги објави во својата книга „Исповед не еден македонски четник“.

Во оваа исклучително интересна книга што се чува во НУБ „Св.Климент Охридски“, професор Винко Прибојевич, користејќи голем број цитати од грчки и латински писатели, тврди дека Македонците отсекогаш го зборувале јазикот којшто го зборувале и во 1525-та година, кога тој ја пишувал својата книга. Според него, Македонците живееле на овие простори и во 16-от век, како што живееле и во вековите што претходеле.

Ѓорѓија Пулевски или Ѓорѓи Пулевски (1817 – 1893) е македонски писател, лексикограф, историчар и воен водач.  Тој е автор на првата печатена македонска граматика и автор на еден од првите речници на македонски јазик.

„Борбата со андартите стана уште пожестока. Во Воденско, Ениџевардарско и Берско "Христовите војници" ги напаѓаа жестоко (македонските – н.з.) и влашки села и убиваа по нивите и патиштата невооружени луѓе. Во Воденско најмногу настрада влашкото село Патечино - 10 изгорени куќи и десетина убиени и ранети селани. При еден грчко-(македонски – н.з) судир кај село Јанчишта (Ениџевардарско) загина андартскиот капетан Капсалис (подпоручик Христос Прантупас). Во село Агора, Ениџевардарско, андартски напад беше одбиен на 2 јуни од милицијата. Во село Ликовиште, Берско, андартите се јавија четири дена откако се случи обезоружувањето на селото од муљазимот Кемал бег. На 1 јули (андарите) ги изненадија работниците по нивите и убија седум лица, а неколку фатени жени биле силувани. Во селото Бозец, на 12 август, милицијата, по двочасовна престрелка, ги избрка напаѓачите.“ – пишува Христо Силјанов во своето дело „Ослободителните борби на Македонија“.  

Во август 1913 година Македонија беше поделена меѓу Србија, Бугарија и Грција, а еден мал дел и припадна на новосоздадената држава Албанија. Година потоа, еден месец по атентатот врз австрискиот надвојводата Франц Фердинанд во Сараево (28.06.1914),  на 28 јули 1914 година со нападот на Австроунгарија врз Србија започна Првата светска војна. Со почетокот на војната Србија, Бугарија и Грција извршиле мобилизација на околу 200.000 луѓе од населението од Македонија. Во бугарската војска биле мобилизирани околу 120.000 луѓе, во грчката војска околу 20.000 и во српслата војска околу 50.000 Македонци.

На завршеното собрание на Западноевропската унија, одбранбено-воена организација на европските земји во чија работа Република Македонија учествуваше како посматрач, изразена е...

„Селаните на Св. Марина, Јамчишта и други села од Сланицата му донеле на Апостол писма испратени од андартите со потпис: "Ваш брат по вера Костас Акритас". "Братот по вера" ​​ги предупредуваше да не испраќаат до европејците жалби и протести против "војниците на верата", бидејќи непослушните ќе бидат убивани. "Нема да бидат поштедени и жените и децата; ние ќе ги исечеме на парчиња. Ќе убиваме секој кој е против нас ", - завршуваше писмото на капетан Акритас. Писмата носеа дата од 7 февруари 1906 година.“ – сведочи во своите спомени американскиот новинар и писател Алберт Сониксен. 

„Во овој дом сретнав еден редок човек во нашата земја, еден благороден странец, кој со право го дише нашиот воздух, кој со алал го јади нашиот не баш така сладок леб. Тоа е доктор Николај Незнобински (Никола Незлобински – н.з.)  сјаен и лекар, и научник и јавен деец. Иако не основач на овој дом, тој е необично заслужен за таа установа, бидејќи го донесе во сегашна состојба и како некаков  подвижник постојано во неа работи предано и чудесно со невидена љубов према ближните. Покрај Струга тој под своја управа ги има поликлиниките во Охрид и Кичево, па пак стигнува да го направи потребното, иако нема повеќе лекари или официјално лице за службена преписка.’ – пишува еден од водачите на српската пропаганда во Македонија и дописникот на Политика меѓу двете Светски војни Григорије Божович.

Помошната организација во тие краеви, како и македонската рев. Организација е самостојна и непартиска; таа не се меша во внатрешните борби на царството Бугарија, ниту зема страна во партиските борби таму. Ако, меѓутоа, биде засегната или предизвикана од личности и групи, без разлика какви убедувања имаат тие, Организацијата лично ќе се расправи со нив, согласно правилникот и нејзините традиции.