Тихомир Каранфилов

„Во сите земји што сум ги видел, не сум слушнал други имиња, освен Александар В(елики) и Марко-Кралевич. И двете имиња живеат во меморијата на луѓето во многу општи слики.

Сеќавањето на Александар В. се чини дека е повеќе инспирирано од народот, бидејќи често оние што го изговарале неговото име не можеле поинаку да го објаснат неговото лице освен со повикување на даскалите (учителите) кои имале книги за тоа. Но, легендата за Марко Кралевич може да се нарече сосема популарна и сеприсутна. Не постои песна во која тој не би бил, ако не херој, тогаш незаменлив учесник. Од Солун до Охрид и до Дунав, секоја вредна старина ги импресионира луѓето со неговото име.“ - пишува В. Григорович во неговиот есеј за патувањето по европска Турција („Патувањето по европска Турција“, Казан, 1848). 

Рускиот славист од украинско потекло и еден од иницијаторите во процесите на славјанското будење и преродба на Македонците, В. Григорович по напуштањето на манастирот Св. Јован Рилски, ја посетил Софија (старо име - Сердика) и Пловдив (Филипополис – наречен така по македонскиот крал Филип). На својот пат по европска Турција, тој сретал со повеќе народни легенди. Издвојувајќи ги Александар Македонски и Марко Крале како имања кои најмногу се среќаваат во овие легенди, тој  во својот опис за патувањето по европска Турција ќе напише:  

„ ... Филипополис опфаќа седум ридови, од кои три се во средината на градот, а четири се граничат со него од запад. Помеѓу ридовите, долината која ја отсекува Марица е претежно населена со Турци. Еден од овие ридови го носи името на гробот на Марко-Крале(вич); и, навистина, на неговата падина лежат два камења во форма на саркофази.  

Инаку, еве да прераскажам што знам за народните легенди што ги слушнав на патувањето. Во сите земји што сум ги видел, не сум слушнал други имиња, освен Александар В. и Марко-Крале(вич). И двете имиња живеат во меморијата на луѓето во многу општи слики. Сеќавањето на Александар В. се чини дека е повеќе инспирирано од народот, бидејќи често оние што го изговарале неговото име не можеле поинаку да го објаснат неговото лице освен со повикување на даскалите (учителите) кои имале книги за тоа.

Но, легендата за Марк Крале(вич) може да се нарече сосема популарна и сеприсутна. Не постои песна во која тој не би бил, ако не херој, тогаш незаменлив учесник. Од Солун до Охрид и до Дунав, секоја вредна старина ги импресионира луѓето со неговото име. Во Пела, на пример, највисокиот гроб, ми рекоа простите луѓе, го крие ковчегот на Марко – Крале(вич).

Слушнав нешто слично не само во близина на Штип и Струмица, туку и во доспатските клисури и на врвовите на Балканот. Впечатливо е што на вистинската сцена од владеењето на Марко – Крале(вич), во прилепското поле, народот кавгаџиски го одбележува споменот, секогаш велејќи, тој бил зулумџија (коњаник, пакосник).  

Ваквото распространето присуство, според легендата, на Марко – Крале(вич), дава причина да се сомневаме во автентичноста на легендата за неговиот гроб во Филипополис. Очигледно, настаните поврзани со други херои се одбележуваат со неговото име...“

(крај)