ДЕЛ ОД СУДБИНАТА НА МАКЕДОНЦИТЕ ВО СВЕТОТ

И во Ѓаково, Војводина, беше основан Дом за де­цата-бегалци од егеј­скиот дел на Македонија. За жи­во­тот и активностите во овој  дом е за­бележано во бројот 17, од декември 1951 година.

Во текстот се вели дека првите деца-бегалци стасале во 1948 година. Во 1949 го­дина тие го основаа друштвото „Крсте Ми­сир­ков“ со околу 120 чле­но­ви. Ова друштво постигна вид­ни резултати со презентирањето на ма­ке­донските песни и ора на гостувањата во повеќе околни градови, но особен успех  доживеаја со дра­ма­та „Печалбари“.

Во бројот 2 од октомври 1950 година, објавен е мате­­ријалот кој се од­несува на посетата на странски­ мла­дин­­ци на децата од егејскиот дел на Ма­­­ке­до­­нија во Домот во Цриквеница. Странската група мла­дин­ци со­ста­вена претежно од Французи, потоа од Виет­нам­ци и еден Индиец, кои беа на изградба на Сту­дент­ски­от дом во Загреб се сретнаа и разговараа со деца­та во Домот, каде што наидоа на топол и срдечен прием.

Во наредниот, пак, број од ноември 1950 година, посе­бен простор е пос­ветен на текстот за заминувањето на 56 деца во Австралија, кои оти­доа кај своите родители и роднини на 26 октомври 1950 година преку Цр­вениот крст. Потоа е претставена прославата на „Неделата на Цр­ве­ни­от крст“ во Цриквеница, како и писмото на група од 77 де­ца од Осиек, во кое е изразена благодарност за гри­жата што им е укажана.

Анализирајќи го весникот „Глас на Егејците“забележавме  декаво бројот 4 од декември 1950 година, на првата стра­ница, објавен е текс­тот под наслов „Околу пра­ша­ње­то за децата од Грција“, во кое, меѓу дру­гото, се вели:

„Предавниците на интересите на грчкиот и македонскиот народ од Егејска Македонија - Захаријадис и компанија, побеснети, со крокодилски солзи, си ги кинат алиштата за да успеат да го измамат свет­ското јавно мислење по прашањето на децата кои за време на Гра­ѓан­ската војна во Грција беа принудени да се префрлат во народните     ре­публики а на прво место во ФНР Југославија...“

Понатаму во истиот текст се вели: „Како и по сите меѓународни проб­­леми, така и по прашањето на деца­та од Грција, југословенската Вла­да има јасен и прин­ци­­пие­лен став... Во минатата година од засе­да­ние­то на По­­­литичката комисија на ООН, југословенската де­ле­га­ција зазеде став дека децата треба да се вратат кај свои­те родители, без разлика во која земја живеат тие, от­ка­ко претходно ќе се провери тоа од Ме­ѓу­на­родниот цр­вен крст.“

Како поткрепа на тоа, авторот на текстот Ла­зо Да­мовски - Ошен­ски наведува еден карактеристичен случај. Имено, Ме­то­ди Амбаровски од селото Сара­ки­ново, Воденско, кој живее во Скопје има три деца. Ед­ниот син - Ване е за­др­жан во Романија, Мице во Че­хо­сло­­вач­ка и Стево во Пол­ска. А вакви случаи кај Маке­донци­те од Егејска Ма­­ке­донија има безброј. Затоа ро­дителите со полно право ги бараат свои­те деца, се истакнува во текстот.

Во бројот 6 од февруари 1951 година, поместена е репортажата од по­сетата во декември 1950 година на домовите каде што се сместени де­цата од Егејска Ма­ке­донија. При посетата на домот во Бела Црква, се вели во репортажата, дознавме дека таму живеат околу 500 деца.

Во До­мот има ред и добри хигиенски услови, а уче­ниците живеат и учат во уред­ни простории. Средбата со децата-бегалци е незаборавна и тешко мо­же да се опи­­ше; секое дете сакаше да се поздрави, да праша за свои­те блиски и подалечни роднини во НР Македонија.

Во бројот 6, весникот го објавуваи писмото од Тана Попова и Лена Јотева – тогашни де­ца од Егејска Македонија кои беа сместени во Домот во Бела Црква. Пис­мото беше ис­пра­те­но до весникот „Глас на Егејците“, а во него, меѓу другото,  пишува:

„Иако бевме малечки, сепак се сеќаваме на маките и стра­­дањата на нашите родители, како и на нашите маки. Многу од нашите браќа и сес­три беа мачени и убивани по затворите, само затоа што се бореа за свои­те права, за слобода на својот поробен народ. Борбата што ја во­деа нашите браќа и сестри, татковци и мајки против мо­нар­хофашистите навистина беше жестока. Таа борба ги принуди нашите родители да се од­делат од нас и да не’ испратат во Југославија, со цел да ни го спасат жи­­вотот“, се посочува во писмото.

Во Ѓаково, односно во Крушевље, се одржуваа и ки­нопретстави кои беа овозможени со проекторот кој бе­ше подарен од македонскиот ветеран Димитар Вла­хов, кои беа гледани со задоволство и одушевување. За актив­но­стите на децата бегалци во Ѓаково е објавено и во бро­јот 20, од март 1952 година. Во тек­стот се вели дека во Ѓаково има училиште во кое се воспитуваат 360 де­ца кои, покрај наставата, се организираат во домаќин­ска, хорска, аг­рар­на, балетска, рецитаторска, шаховска и фис­културна секција.

Во бројот 19, од февруари 1952 година, на првата стра­­ница од вес­ни­кот „Глас на Егејците“, поместен е текстот за  Шестото заседание на Генералното со­брание на ООН што се одржа во Париз на 30 јануари 1952 година, а на кое беше расправано и за децата-бегалци и нив­ното враќање дома. На Собранието југословенскиот делегат Сергие Ма­кие­до, меѓу дру­гото, во својот говор истакнал дека враќањето на децата-бегалци кај своите ро­дители има исклучително ху­манитарен карактер и таквиот однос не смее да се ко­ристи за политички шпекулации.

Во таа смисла, со­глас­но Ре­золуцијата за враќање на децата-бегалци кај свои­те родители, југо­сло­­венскиот Црвен крст настојува да го реши ова прашање колку што е мож­но поскоро, притоа барајќи да се поднесат оригинални барања од ро­­­дителите. Југословенскиот делегат исто така истакнал дека во Ју­го­сла­­вија се наоѓаат околу 7.800 деца-бегал­ци со своите родители, а околу ил­ја­да деца се по до­мо­ви­те ширум земјата.

Во врска со враќањето на децата-бегалци од Егеј­ска Македонија беше рас­пра­вано и на Петтото заседание на На­род­но­то собрание на НР Ма­кедонија што се одржа на 30 април 1952 го­дина, на кое претседателот на Владата Лазар Коли­шев­ски даде од­говор, чиј текст е целосно објавен во бројот 23 од јуни 1952 година.

Колишевски меѓу другото рече: „Во ноем­ври 1949 го­­дина пред Политичкиот комитет на ООН беше по­ста­ве­но прашањето на децата-бегалци од Грција. На­шата де­легација зазеде по­зи­тивен став и со своето ис­та­пу­вање придонесе за неговото правилно тре­ти­ра­ње.  Беше донесена ре­зо­луција од Генералното со­бра­­ние на ООН со ко­ја децата-бегалци од Гр­ција треба да се вратат кај своите родители, без разлика во која земја се наоѓаат. Ова беше поздравено од сите оние во светот што мо­жеа да ја увидат хуманоста на овој акт и трагедијата на ро­дителите и децата кои не по своја вина се рас­прс­ка­ни и разделени едни од други во разни држави по светот“.

Во продолжение на говорот на Колишевски из­не­­­сени се податоци за децата-бегалци кои се вратени кај свои­­те родители. Така, речено е, дека сојузната и ре­пу­блич­­ката Влада сторија се’ што можеа да се овозмо­жи со­­­бирање на децата и родителите. Како резултат на тоа 555 деца се вра­тени кај своите родители во Грција, Ка­нада и Австралија.

Исто така, се истакнува во говорот дека југо­сло­вен­­ската Влада покрена барање за 2.509 деца-бегалци кои се наоѓаат во источните земји да се вратат кај свои­те ро­дители во Југославија преку Меѓународниот цр­вен крст. Тој истакнува дека Владата на НР Македонија му по­­све­тува посебно внимание на образованието на децата од Егејска Македонија.

Како резултат на тоа го­лем број од нив завршија разни нижи и средни училишта, а не­кол­ку и факул­тет. Само на скопскиот универзитет има 47 сту­ден­ти од Егеј­ска Македонија, бидејќи света должност е на децата-бегалци од Егејска Ма­ке­­до­нија да им се овоз­можи при­стоен и достоен човечки живот, истакнал на крајот Ла­зар Колишевски.

Во бројот 27, од октомври 1952 година, објавен е текст­от за Младин­ска­та бригада на девојките од Егејска Македонија од Домот во Осиек, ко­ја учествуваше на акци­јата во Маврово. Оваа Младинска бригада по­ка­жа вон­ред­ни резултати, неколкупати беше пофалувана, а два­пати го освои преодното знаме.

Од активноста на децата-бегалци кои живееја по до­мовите ширум Ју­­гославија, во бројот 30, од јануари 1953 година, посебно место е пос­ве­те­­но на активностите на де­цата во Домот “Лазар Трповски“ во Битола. Во на­писот е прикажан дочекот и прославата на Новата 1953 годи­на во До­­мот. По тој повод била изведена едно­чин­ка­та „Крап“, биле рецитирани стихови од македонски поети, биле изведени хорски песни, а приредбата за­вр­ши­ла со оп­шта веселба на домците и воспитувачите.

Битола

Се пренесува и веста за отворање на ос­нов­но училиште за деца­та-бегалци кои дојдоа од Вој­во­дина и се населија во Демир Капија, потоа за културно-про­свет­ната активност во Домот „11 Октомври“ во Не­го­тино, а во бројот 36, од април 1953 година, објавен е текстот кој се однесува на животот на децата-бегалци во Бела Црк­ва. Во последниот текст се вели дека името на Бела Црк­ва и на другите домови ширум Југославија, тесно е поврзано со историјата на Македончињата од Егејска Ма­кедонија.

Во Бела Црква најде закрила цутот на нај­мла­дата генерација од егејскиот дел на Маке­до­ни­ја кој беше осуден да го плаќа тешкиот данок, бидејќи при­паѓа на македонски родители кои мораа да го грабнат оруж­је­то и да се борат за слобода.

Се’ на се’ весникот ,,Гласот на Егејците”, останува да биде неизбришлив документариум за голготата, страдалниците, судбините, новите домови и човековата безгранична хуманост. Еве за тоа се вели дека за нас, весникот „Глас на Егејците“ е уште една страница од тажната македонска пре­сел­ничка сага.

Крај

Пишува: СЛАВЕ КАТИН