ДЕЛ ОД МОНОГРАФИЈАТА „ЛУ  ВЛАШО - АМЕРИКАНСКИ СИН НА МАКЕДОНИЈА“ 

Мојот говор – многу одамна во 1983 година! – каде им се заблагодарив на мајка ми и татко ми како македонски иселеници кои дојдоа тука за да им дадат подобар живот на своите деца, ќе ме стигне.

Тој беше поводот за телефонскиот повик од Лу Бисгеј едно утро во 1997 година. Лу беше  дел од персоналот на Националното здружение на сметководители, кое подоцна стана Институт за сметководители во менаџмент, во Њујорк. Затоа бев изненаден кога ми се јави.

 „Се сеќавам кога бевте назначен за национален претседател на Националната асоцијација на сметководители и мајка ви беше со вас, и го потенциравте вашето македонско потекло“, ме потсети тој. „Видете, има една можност во Македонија“.

Институтот за финансиски извршни директори имаше проект под раководтсво на УСАИД во Македонија, познат како Волонтерски корпус за финансиски услуги, за да помогне во пресврт на компаниите кои имаа проблеми. Микрон, во Прилеп, Македонија, беше една од компаниите кои губеа многу пари, врз основа на студија во која беа наведени 50 македонски компании со проблеми. Тој си мислеше дека можеби ќе ми треба време да размислам дали ќе им помогнам.

„Веројатно е под вашите можности, но не можев а да не ви јавам за оваа можност“.

Уште едно големо СУПЕР! Можност во Македонија. Така што им реков, испратете ми ги информациите и ќе видам. Во ноември 1996 година Џен почина и тоа беше многу тежок период за мене, па затоа на почетокот решив да кажам не. Но, Стив ми се јави и ме праша: „Тато, ќе одиш ли во Македонија?

Кога реков дека не знам, тој рече: „Тато, ти секогаш правиш нешто за некого. Оди направи нешто за себе“.

 Следното утро му се јавив на Бисгеј и реков дека го преземам проектот Микрон. УСАИД ми го купи авионскиот билет и Микрон ми најде сместување и ми плаќаше мала дневница. Требаше да останам кај нив еден месец и да имам слободни викенди за да ја видам земјата.

 Престојував во хотелот Липа, кој на шега го нареков Риц Карлтон Липа; беше скромно, во најмала рака. Првото утро сакав да се истуширам и добив само ладна вода, се јавив во рецепција и ми рекоа да ја пуштам нека тече малку. Го направив тоа, но никогаш не добив топла вода. За време на мојот престој во хотелот, имав топла вода само два дена.

 Не знам колку гости имаа во хотелот, но повеќето денови чувствував дека сум единствениот. Сепак, имаше ресторан на првиот кат што го користев најмногу наутро и навечер.

Пристигнав во Скопје во неделата, ме пречека претставник на УСАИД, кој ме одведе во нивната канцеларија, ми претставија еден многу краток преглед на проектот и потоа отидов во Прилеп, град кој во тоа време имаше околу 90.000 жители. Немав никакви насоки, само општа идеја. Требаше да го анализирам работењето на компанијата Микрон, производител на електрични мотори, за да видам што може да се направи за да се доведе во профитабилна состојба.

Првото утро се појавив во канцеларија и се претставив и го поминав денот запознавајќи се со вработените во канцеларијата. Бев изненаден од тоа како сите во канцеларијата беа облечени -- особено жените -- толку убаво. Потоа дознав дека не добиле плата во последните пет или шест месеци, што го направи уште почудесно.

Доживував еден по друг културен шок. Прашањето што веднаш ми падна на ум беше: Зошто постојано се враќате на работа?

„Што друго да правиме? Ако не дојдеме на работа, никогаш нема да бидеме платени“, беше нивниот одговор. „И нема друго место да се најде работа“.

Прашав една од жените за нивните многу убави фустани. Таа одговори: „Сите жени ги носат нивните најдобри фустани затоа што вие сте тука. Да не бевте овде, немаше да бидат вака облечени“.

Тогаш забележав, во првите денови, дека околу 10 часот наутро сите исчезнуваа. Открив дека одат на пауза за појадок, традиција пренесена од времето на социјализмот. Не ме поканија, рекоа, затоа што мислеа дека нема да ме интересира.

Следното утро кога почнаа да заминуваат, реков дека ќе им се придружам. Оброкот беше многу едноставен; еден ден се состоеше од леб со чорба. Но, секое утро потоа одев на појадок со нив, запознавајќи се со повеќето од вработените, вклучувајќи го и персоналот во кујната. Тоа што им се придружив, многу придонесе за тоа да ме прифатат.

Прилеп

Се фатив за работа за да го разберам нивниот бизнис. Побарав да ја разгледам фабриката, што ги изненади. Им објаснив дека ако сакааат да им помогнам со нивните финансии, мора да го разберам работењето.

Во минатото тоа беше добра фабрика, можев да видам, но сосотојбата се влоши. Системот на контрола се промени: ова беше дел од промената од социјализам кон капитализам. Така, на генералниот директор Трајче Шолуоски му требаше до крајот на првата недела да разбере дека:

Не сум таму за да го избркам од работа.

Јас не сум негов непријател.

Навистина сум таму да им помогнам.

Тој се отвори и почнавме да одржуваме состаноци со клучните членови на персоналот.

Ги разгледав нивните буџети и финансиските извештаи, кои беа сосема различни од она на што бев навикнат. Прво, морав да ги научам деловните термини на македонски; зборувањето на секојдневен јазик беше една работа; деловната терминологија на јазикот беше друга.

Ми стана очигледно дека нивните финансии не им беа многу од помош на менаџментот. Развивме план за работа и направивме едноставен буџет со кој може да се споредат реалните финансиски средства. Воспоставивме насока на движење за тоа како да ја промениме компанијата и поделивме обврски за секој член од персоналот на менаџерот.

Се запознав со луѓето и уживав во нивното друштво и многумина од нив ги сметав за пријатели. Сите беа од голема помош, но особено беше од голема помош Весна Спасеска која знаеше англиски јазик.

 Една приказна што ја отсликува ситуацијата што ја гледав дојде од Ѓорги. За време на владата на Јосип Броз Тито, кога Југославија ја контролираше Македонија и работеше според социјалистичките прописи и приоритети, Ѓорги имаше добра позиција. Транзицијата кон капитализам беше бавна и болна за него - и за повеќето други луѓе.

Тој и неговата сопруга граделе нова куќа. Секое попладне после работа одеа дома. Во тоа време црвената тула сè уште се гледаше без фасада. Покривот сè уште не беше поставен; немаше прозорци. Тие седеа на предниот трем. Немаа доволно пари да ја завршат. Тоа беше голема куќа на три ката, едниот за нив, другите два за нивните синови. Се сеќавам дека еднаш ме однесе таму да ја видам; Забележав дека гумите му се целосно истрошени.

Сакав да му купам гуми. Но, не сакав да го засрамам.

Викендите ми беа слободни, а секој викенд Ристо или некој негов другар ме земаше и одевме во Охрид. Запознав нови пријатели како Илија (Ико) Кечив, Мајан и Ана Миновски, Цветанка Ласкова -- одлична македонска пејачка -- и многу други.

Мојот круг на пријатели почна да расте и да се шири. Еден од викендите морав да одам во Брезница и да се видам со моето семејство.

Продолжува  

 Пишува: СЛАВЕ КАТИН