Според зборовите на Бенџамин Френклин „Ако не ве заборават штом ќе умрете, или напишете нешто што вреди да се прочита или направете нешто што вреди да се напише“. Да кажам дека мојот прадедо (православниот свештеник Атанас Аргинов) ги стори и двете работи не може да се негира. Во последниве децении, неговото наследство повторно се појави во форма на рачно напишана автобиографија која детално го опишува неговиот живот и ужасните злосторства што ги доживеало неговото семејство за време на Балканските војни. Што е уште поважно, вредноста на неговото дело се наоѓа во малите парчиња мудрост низ целиот наратив; мудрост заснована на прошка, благодарност и вера.

Атанас со постарите внуци во Битола 1959: Од горе лево – Мирјана, Цвета, Нада, Лупчо, Марија, Луба

Приказната започнува со раѓањето на Анастас Волчев на 15 март 1888 година во селото Себиште, Дебарско, кое денес спаѓа во областа наречена Голо Брдо (Голоборда на албански јазик), веднаш во рамките на албанската граница со Македонија. Според пописот спроведен од Васил Канчов во 1900 година, во селото имало мешано население од 360 христијани и 400 муслимани, сите зборувале македонски. Неговото најрано сеќавање беше како четиригодишно момче кое живееше во куќата на неговиот дедо Павле. Во членовите на домаќинството биле и неговата баба Петра (род. Тушов), родителите Аргин и Златана (род. Рајков од село Стеблево), брат и сестра Спасе и Ристана, неговиот стрико Ново со сопругата Неда (кои биле без деца) и стрико Вело и сопругата Ангија со нивниот син Доне. Во следните години, неговите стриковци Ново и Вело се преселиле во Солун со своите семејства. Неговиот татко Аргин следеше и беше „вработен како предузимач на австриска компанија што ја купи железничката линија од Солун до Ристовац од турската држава“. Истражувањата покажуваат дека оваа компанија најверојатно била Дојче Банка, на која отоманскиот возвишен порта добил концесија за изградба на пругата во 1890 година. Аргин беше одговорен за делот за одржување на пругата од Солун до Демир Капија. Линијата сè уште постои покрај бреговите на реката Вардар.

Првата страница од автобиографијата

Семејниот дом во Себиште беше дотраен, па Павле и Аргин решија да изградат нов дом на земјиште што го наследи Петра од семејството Тушовски. Павле починал пред да започне новата градба, и со Аргин што работел во Солун, го нарачале Суло Оџа „бивши кмет“ од селото да ја надгледува градбата. За надзорник ангажирал човек, наречен Зубер, од блиското село Забзун и други работници од селото Лесничане. Аргин продолжи да испраќа средства за плаќање на работниците и куќата на крајот беше завршена. Во новата куќа се родија последните два браќа и сестра на Анастас; Стојан, Невена и Лазар. Во 1899 година, Аргин го однел Анастас со себе во Солун и го запишал во четиригодишна програма во бугарската гимназија „Свети Кирил и Методиј“. Совесно ги посетувал првите три години сè до 1903 година кога училиштето за кратко време се затворило заради Илинденското востание. Затоа, тој излезе од програмата без последната година на образование. За време на тие години, тој патувал помеѓу Солун и Себиште во седум одделни прилики, патувајќи со групи трговци со коњи. Секое патување од Солун до Себиште траеше седум дена. По неговото школување, Аргин го одведе Анастас да работи покрај него, документирајќи ги списоците на неговите работници и управувајќи со нивните плати.

Гимназија „Свети Кирил и Методиј“ – Солун Егејска, Македонија

Во 1907 година, имаше голема поплава на реката Вардар што опфати големи делови од железничката линија. Аргин беше испратен со поголема група работници да помагаат при итни операции и беа внесени пумпи за отстранување вода од пругите. Тие исто така им помогнале на патниците да се префрлаат помеѓу возовите преку мостови направени од штици. Од исцрпеност и тежок физички труд, Аргин зафати пневмонија и почина во домот на Ново во Солун. Имаше само 48 години. Враќајќи се во Себиште како нов глава на семејството, Анастас се ожени со Ристана Будинов од селото Клење на 25 јануари 1909 година. Неговата сестра, исто така наречена Ристана, се омажи за Пано Филоќа (исто така од Клење) претходната недела. Членовите на овие семејства сè уште живеат во Клење и во други делови на Албанија со албанизирани презимиња Будини и Филоќи.

Цапари 1960 лeта: Атанас и Ристана

Набргу откако се роди неговата ќерка Арса во 1911 година, жителите на Себиште започнаа потрага по нов свештеник откако стариот свештеник Прендов почина. Отпрвин, побараа еден од синовите на стариот свештеник да го заземе неговото место, но тој не беше заинтересиран да ја преземе улогата, и затоа падна молба до Анастас. Тој беше избран затоа што, како младо момче, честопати му помагаше на стариот свештеник секогаш кога неговите други асистенти не беа достапни. Тој се согласи и започна да ги извршува основните верски должности низ 35 домаќинства во Себиште, како и да предава во селското училиште.

„Ние сме планински луѓе, доцна го сееме житото, доцна го береме и така уште незрело го сушиме, го печиме во церепни, го мелеме и го месиме, значи од незрело жито печеме леб.“

Во 1912 година, Анастас патувал со некои селани во Дебар за да се појави пред Дебарско-Кичевски Козма (Архиепископ). Кога пристигнале во неговата канцеларија, им било кажано дека тој отишол во Цариград да се сретне со Бугаринот Екзарх Јосиф. Потоа, тие побараа да го видат неговиот заменик, Епископ Нишавски Иларион, објаснувајќи дека Анастас е таму за да биде поставен како кандидат за ракополагање во свештенството, а селаните како негови делегати. Главниот проблем беше што тој имаше само 24 години. Прописите наведуваат дека мажите можат да се приклучат на свештенството само откако ќе наполнат 30 години. Делегатите објасниле: “Ние сме планински луѓе, доцна го сееме житото, доцна го береме и така уште незрело го сушиме, го печиме во церепни, го мелеме и го месиме, значи од незрело жито печеме леб.“. Ова не само што е доказ за верата што ја имаа во Анастас, туку и увид во понизниот живот што го живееја во тие планински села.

Цапари 1930 лeта: Атанас сo други селaни

Епископот се согласил да му пише на Козма во Цариград и да побара негова дозвола. Подоцна стигна веста дека тој може да биде ракоположен. На 29 април 1912 година Анастас отишол во Дебар и бил инициран како ѓакон. Следниот ден го започнал своето шестнеделно студирање во манастирот Св. Јован Бигорски заедно со уште еден млад свештеник од селото Рајчица Дебарско. Од Петровден, двајцата служеа во своите парохии, тој во Рајчица и Анастас во Себиште.

Mанастирот Св. Јован Бигорски, што го слави јубилејот 1000 години во 2020 година

Во октомври 1912 година започна Првата балканска војна, што резултираше во обединување на балканските нации за соборување на Отоманската империја. Тогаш балканските војски ги окупираа преостанатите земји со цела денешна Македонија и Албанија до Драч да бидат окупирани од Српската армија. По кратко време, балканските сојузници започнаа дискусии околу македонската територија со Бугарија, Грција и Србија, кои сакаат парче пита. Во 1913 година избувна Втората балканска војна меѓу Бугарија и Србија.

Со заземањето на Себиште од страна на српската војска, албанските бунтовници започнаа да остваруваат придобивки кај Србите. Српската војска беше протерана од селото и на христијаните од селото им беше кажано да ги следат за да им го спасат животот. Многу од селските бунтовници се собраа во куќата на Анастас, а неговиот брат Спасе и некои соселани веќе се криеја во другите околни села откако предвидоа опасност. На 11 септември 1913 година, тој и остатокот од неговото семејство биле нагло принудени да го напуштат домот.

Тие отпатуваа за Клење за да останат кај роднините, но истата вечер неговата мајка Златана, сопругата Ристана и другите деца отпатуваа за Себиште. Неговиот брат Спасе остана во планините со своите врсници, а Анастас се криеше во куќата на роднина, бидејќи како селски православен свештеник беше во најголема опасност. Таа ноќ двајца познати муслимани од Себиште дојдоа во Клење да го пронајдат Анастас и да го вратат во селото. Тој не обврза и затоа го оставија. Да отидеше со нив, Бог знае само што ќе се случеше со него.

Јабланица Cтрушкo 1919: Прв ред: Лазар, Спасе, Златана со Живко (син на Спасе) Втор ред: Ристана со синот Иван, Јованка (сопруга на Спасе), Стојан и сопругата Стамена

Неговата мајка, сопруга, браќа и сестри и ќерка се вратиле во Себиште, се сокриле во куќата на Арсан Гина, бидејќи биле исплашени од луѓето што ги нашле собрани во нивната куќа. Кога се разбудиле следното утро, бунтовниците испратиле човек да ја повика неговата мајка да дојде и да ја отвори куќата за да можат да ги заклучат оние селани што ги собирале цела ноќ во нивната визба. Потоа ја повикаа неговата сопруга со децата исто така да биде донесена во куќата. И тие беа заклучени внатре; Златана, Ристана, Стојан, Лазар, Невена и Арса.

По некое време, Суло Оџа и нареди на Златана да оди и да ги најде нејзините синови, како Анастас и Спасе, и ако таа не ги донесе назад, тој ќе ја запалеше куќата. Златана му се развика дека ако ја изгради куќата, тогаш може да ја запали! Без момент да се поштеди, Златана тргна да ги најде своите синови во Клење. Кога пристигнала, го пронашла Анастас во куќата во која се криел претходната ноќ. Таа му го раскажа редоследот на настаните и сè што и рекле бунтовниците, вклучително и дека ако не го врати назад, ќе ја запалат куќата. Никој навистина не се грижел за куќата, но внатре биле неговата сопруга, ќерка и млади браќа и сестра, и тој морал да вложи максимални напори да ги спаси нивните животи.

Цапари 1935: Атанас и Ристана со своите 3 најмали синови Трпко, Кире и Раде

По враќањето кон Себиште, одлучија да не одат по главниот пат, но отидоа преку Валесино Поле, едно од нивните полиња на границата Себиште / Клење. Оттаму можеа да го видат селото и нивната куќа. Во тој момент, можеа да видат голем пламен на далечината што доаѓа од нивната куќа; веќе гореше.

Сопругата на Анастас, мојата прабаба Ристана, беше очевидец на застрашувачките злосторства врз селаните на тој ден. Бунтовниците ги избрале оние што сакале да ги мачат и убијат и ги заклучиле во подрумот во нивната куќа. Братот на Анастас, Стојан, беше вклучен во таа група. Ристана и другите деца беа горе во куќата и, гледајќи одозгора, беа сведоци на бунтовниците како ги извадија мажите еден од еден од подрумот, давајќи им наредби што понатаму. Некои ги пуштија, некои ги мијаја, а други ги врзаа во парови. Другите се соблекоа голи и ги испратија дома како што сторија со Стојан.

Еден од бунтовниците што ги држел мажите во подрумот, му дал пат на Стојан да се качи во куќата со Ристана и со другите, можеби затоа што бунтовникот (еден од синовите на Суло) се сетил на целото добро што го добил од нивното домаќинство. Тие ги убија своите овци, го варија месото за себе и откако завршија со јадењето, ги застрелаа мажите што ги врзаа. Тие беа: Трпко Djока, Трпко Кушта, Спасе Кушта, Ново Гина, Србин Пепа, Стамат Каракаска, Божин Гина и Арсан Гина.

Cтраницата на која се наведени 8 убиени мажи

Семејството сè уште беше во куќата кога Јусуф и Алија Оџа (синови на Суло) ја запалија куќата. Откако ја виде куќата исполнета со чад, Јусуф ја отвори вратата и им рече на Ристана и на другите да трчаат. Тој се заколна дека со Божја волја ќе се случи истото во Клење, како што се случило таму, потоа натаму кон Стеблево и Јабланица! Со тоа, Ристана, Стојан, Лазар, Невена и Арса потрчаа да најдат прибежиште. Не знаејќи каде да одат или по кој пат да тргнат, и со мали и боси деца, конечно пристигнаа во Клење.

Атанас со Ристана пред да почине во 1974 година на 86-годишна возраст. Ристана почина во 1982 година на 93-годишна возраст

Автобиографијата продолжува да ги опишува лудилото и збунетоста што следеа во текот на следната недела кога бунтовниците остварија придобивки на територијата. Да резимираме, Ристана, Стојан, Лазар, Невена и Арса се обединија со Спасе и семејствата Будинов и Филока во Клење. Потоа беа принудени да избегаат во Големово, а потоа кон селото Дренок. Анастас и Златана, не можејќи да се вратат во Клење, побараа засолниште во Стеблево со семејството на браќата на Златана, Исак и Миленко Рајков (Миленко исто така беше свештеник) и сестрата Петкана Спанец. Откако Стеблево се окупираше, групата се обиде да замине на исток кон Јабланица, но тие беа принудени да се повлечат и се искачија повисоко во планинa Стеблеска. Конечно, српската армија ја поврати својата територија од Албанците и семејството беше повторно обединето во Себиште кај куќата на Ѓорги Батала, пошто нивниот дом беше уништен од пожарот.

До 1914 година, започнала битка за територијата и бил извршен процес на етничко чистење. Селата на запад беа означени како муслимани, оние на исток како христијански и се случи размена на население. Анастас и неговото семејство биле испратени во селото Коњари и им била дадена куќа што некогаш му припаѓала на муслиман со име Етем Чиче. Во тој период беше нарачан српски попис за сите бегалци во областа. Истата таа комисија резултираше со промена на неговото име од грчки звук Анастас во повеќесловенски Атанас. Неговото презиме беше сменето и во Аргинов по неговиот покоен татко Аргин. Неговите браќа Спасе, Стојан и Лазар беа Аргинови сè до неколку години подоцна кога беше сменето во Павлов (по нивниот дедо Павле). Ова се засновало врз традицијата во битолскиот крај да се земе името на дедото како свое презиме. Спасе беше и првиот човек од нивниот регион кој беше регрутиран во српската војска на 20 март 1914 година.

Семејството Аргинов / Павлов во Трново Битолско 1940: Cеден ред – Стојан, Атанас, Златана, Спасе и Лазар со нивните жени и деца

Тие останаа во областа Дебар 21 месец, по што се вратија во Себиште на 1 јуни 1915 година. Српската војска и владата останаа до 30 ноември 1915 година, по што нивната земја беше окупирана од Германија и нејзините сојузници, оставајќи ја Албанија со примарна контрола. Уште еднаш, истите бунтовници се вратија и започнаа да го малтретираат семејството, бидејќи Атанас штотуку започна да проповеда во Дебар. Тие побараа Златана да им го даде единствениот коњ на семејството во замена за спасување на животите на нејзиното семејство кога и ја запалија куќата во 1913 година. Златана и Ристана се обидоа да направат план за да го заштитат коњот и ги прашаа сите селото за совет. Некои рекоа да им го предадат, додека други не. Наидоа на еден муслиман човек, наречен Кадри Караџа, роден во Себиште, но сега живееше во Голем Острене (денес Острен и Мад). Тој им рече да не им го даваат коњот на бунтовниците и им рече дека сите треба да одат со Малоица, жена од домаќинството на Караџа во Себиште, во неговата куќа во Голем Острене. Тој им рече дека се добредојдени да останат во неговата куќа ако сакаат, сè додека не им попуштаат на бунтовниците. Кадри сигурно знаеше дека малтретирањето станува сè поостро да понуди таков помош. Атанас, човек на благодарност, го напиша следново..

„Тој човeк, aкo турчин, мнoгу голема услуга му нaправил нa кoе сите му благодaриме. И кoга другoтo утро качаците го пoбaрaле не нaшле ни луѓе ни коњ, и рекoл, досега човек ваквa пoдвaлa нe ми нaправил ”

Тие избраа да не остануваат во Голем Острене, но ги продолжиa цела ноќ. Златана, Ристана, Јованка (новата сопруга на Спасе), Стојан, Лазар, Невена и Арса, заедно со коњот, направија напорно патување низ планините до Дренок. Никогаш повеќе не се вратија во Себиште. Семејството живеело следните 14 години во струшката област со проповедање на Атанас во селата Јабланица, Долно Белица, Лабуништа и Подгорци. Со своите браќа кои веќе живееја и работеа во Трново-Магарево близу Битола, Атанас ја презеде функцијата парохиски свештеник во блиското село Цапари каде што ќе служи 47 години до неговото пензионирање на 20 јуни 1966 година.

Семејството на Спасе Павловски во Трново 1940: Прв ред – Спасе, Мирко, Стефан, Јованка, Милица Втор ред – Ружа, Светозар, Даница, Живко

 

Семејството на Стојан Павловски во Трново 1940: Прв ред – Мете, Стојан, Јосиф, Стамена, Васа Втор ред – Боже, Тодорка

 

Семејството на Лазар Павловски во Трново 1940 година: Петар, Лазар, Зорка, Даринка, Воислав