Факт е дека свети Климент Охридскиот чудотворец е основоположник на идната самостојна Охридска архиепископија. По неговата смрт во 916 година со исто темпо и несмален интензитет продолжува процутот на верско, културно и просветно поле на македонската територија.

Веќе десет години татнеше возот низ Велес откако беше изградена железницата од италијанските градители. Повеќето велешани кои имаа сигурна работа за време на градењето на оваа сообраќајница се уште се обидуваа преку зафаќање со разни работи и занаети да обезбедуваат егзистенција за себеси и за нивните семејства.

Во работилницата на мајстор Петре, Јанко првин работеше помошни работи –потсредуваше, прередуваше, придржуваше, заделкуваше, застружуваше, потсекуваше, потоа ги засекуваше и ги дотеруваше летвите и штиците откако ќе му ги обележеше мајсторот и за неколку месеци стана вистински мајстор. Покрај мајстор Петре научи да прави столчиња, врати, прозорци, колевки, дури и ситна дрвена покуќнина. Имаше среќа што се погоди кај мајстор добар и по душа и по знаетот. Мајстор Петре имаше дребни деца, женска челад – две убави момичиња и немаше причина да си го прикрива знаетот. Јанко беше толку убаво прифатен што собичката зад работилницата мајсторот му ја отстапи за живеење.

Постојат повеќе преданија за Наум (Ноум) Попов, наречен Мали Оџа. Сепак до денес тоа е неразјаснета личност, како духовник, полиглот, остроумен и прониклив човек, но и човек со трагична судбина, жртва за сопственото село. Едно од многуте преданија за него е и следното.

Неодамна од печат излезе книга со драмски текстови под наслов „Шушулеменко“ од дипломатот Константин Дораковски. Тоа е дело на првиот македонски дипломат во Канада (в.д. генерален конзул на Република Македонија во Торонто, 1997-2001, како и прв македонски дипломат во Канбера, Австралија (2003-2006), а потоа повтороно  во Канада како министер советник во Амбасадата на РМ во Отава (2010-2013).

– Ова е нешто друго, Евдокијо! Јанко не оди преку мориња – рече Костадин.

Откако поминаа неколку недели од враќањето од Америка и откако се принавикна на утрата, на денот и на ноќта во Ботуше, еден ден во селото за Костадина пристигна „книга“, како што го викаа писмото. Такви пишувани абери ретко пристигнуваа во Ботуше и кога ќе се случеше тоа – сето село дознаваше.

Обидот за создавање на еднинствен црковно - просветен центар за Македонија бил направен од страна на Солунското граѓанство со цел зеднички да настапат пред Бугарската егзархија и да ги претстват своите потреби и проблеми но и да се спротистават на се` поголемото бугарско влијание во Македонија.

Борбата против Цариградската патријаршија започнала во средината на 19 век, таа била водена од страна на населението во Македонија со цел да се отстрани црковната власт на Цариградска патријаршија која со себе го носела погрчувањето. Во текот на овие борби едно од главните барања било да се обнови некогашната Охридска архиепископија, а македонските епархии да подпаднат под нејзина јуриздикција, оваа борба во себе носела и национален карактер, бидејќи македонското граѓанство се стремело во македонски општини, наставата да се изведува на македонски народен јазик, а во црквите да се отстрани грчкиот јазик и да се замени со црковно - словенски.

Во Република Македонија низ целата нејзина  територија, во средиштето на најубавите природни реткости и богатства, сместени се македонските цркви и манастири. На овие  простори, во близина на градовите, селските населби и високо по планините се наоѓаат прекрасни живи манастири (создадени од градителите пред повеќе векови), и денес се вистински духовни и вредни културни светилници околу кои се  повеќе се собира народ во потрага по исконските духовни и културни вредности.