М. Кукубајска, Роберт Каплан, Балкански духови – примери за пристрасно игнорирање на Македонија 

Историјата не ја прават само победници, но и предавници или импровизатори на објективноста. Целта на овој труд е да анализира во Балкански духови, примери на непроверени стереотипи и необјективно прикажување, дезинформирање, изоставање, некоригирање на стари информации и нерешавање на фалсификати во историските податоци за Македонија – пред и во периодот на 1912–1913 година. Трудот ја застапува потребата од транспарентно, одговорно и фактичко известување, особено во документарни книги кои имаат историски аспирации. Проблемот на пристрасност, необјективност, игнорирање и манипулирање на историски вистини во односите на балканските соседи и нивните сојузнички сили кон македонскиот народ, опстојува и пред 100 години, но книгата на Каплан покренува нови историско-културолошки прашања за био-етиката во историската и патеписна литература и во истражувачкото новинарство, особено низ современото одговорно истражување на „Источното прашање“ на Балканот. Во период на правење и растурање на држави од старата Отоманска империја, Каплан тенденциозно ја заменува одредницата македонски (народ) со бугарски, српски или грчки, без да контрастира најнови сознанија од современата историографија. Илустрациите се анализирани како пример за 1. потребата од преиспитување на непроверени, тенденциозно индоктринирани, политички пристрасни видувања и за 2. потребата од професионална и био-етичка одговорност во научната и дипломатската литература, во време на достапност на податоци.

За авторот на книгата Балкански духови: патување низ историјата (Kaplan, 1993, 2005) Роберт Каплан, политички аналитичар, вработен и во приватната разузнавачка фирма Стратфор и надворешен истражувач во центарот за Новата американска безбедност во Вашингтон, слободата на изразување во однос на Македонија е слобода на избор на податоци од антимакедонски извори. Во време на електронска достапност до објективни и легитимни истражувања тоа потешко се оправдува со оглед на фактот што неговата репортерска (не)објективност имале на располагање и аргументи и контра-аргументи, и историски и современи податоци за македонската историја, кои според меѓународните стандарди на непристрасност во медиумите бил должен етички да ги применува. Каплан користи измешан жанр на документарност и слободно патеписно видување, што му обезбедува и дополнителна субјективна слобода. Субјектите и институциите ангажирани во новоистражувани и докажани објективни видувања на македонското прашање од XIX и XX век, не смеат да останат рамнодушни на едностраниот избор на антимакедонски информации и интерпретации. За истражувачите и корисниците на слични новинарски и квази историски записи, Македонската наука е должна да ги разгледува и ваквите видувања. По очекуваната претпоставка дека е заедничка надежта на Балканските соседи да споделуваат слобода, мир и просперитет во своите граѓански и демократски општества денес, и етиката на објективно информирање обврзува на реакција во случаи на политичко-културолошка фабрикација, бидејќи и по 100 дена од еден настан, а особено по 100 години, дезинформациите можат непоправливо да влијаат на тековите на историјата, културата, литературата и на односите во меѓународната заедница. (Niedermuller).

Проучувањето на синдромот новинарска пристрасност и едностраност (медиумите како „платена информациска војска“), посебно во однос на македонската трагедија до 1913 година и потоа, често се соочува со манипулации со вистината. Таа манипулација била во служба на идеологии и политики кои придонеле за непомирливи деформации на историската и научната свест и за кршење на цивилните и военополитичките стандарди за одржување на светски мир, ред и човекови права. Во поглавје 3. од Балкански духови, цинично насловено „Македонија: Желна рака посегнува по ѕвезди“, Робер Каплан и’ дава особен кредибилитет на книгата „Војна на Источниот фронт“, објавена во 1916 година од aмериканскиот комунист Џон Рид.  

Каплановите цитати од Рид се однесуваат на Македонија само како на територијален eнтитет, но не и како национален идентитет: „Македонија е страшно незамислива мешавина од раси. Tурци, Албанци, Срби, Романци, Грци и Бугари живеат таму едни до други, но не и едни со други“. Роберт Каплан ги брани ставовите на Џон Рид и додава дека по Сан Стефанскиот договор Голема Бугарија се издигнала како принципат изроден од Русија. Америка, од друга страна, во првите години од 20ти век е обземена со социјал-демократски идеи значително актуализирани од претседателот Вилсон. Неговата идеологија била ублажена американската верзија на социјалистичката авангарда, идеи какви што денес кулминираат меѓу медиумските, образовни, државни и невладини „секуларно прогресивни“ агенди за промени кои го исфрлија за претседател и Барак Хусеин Обама. Во почетокот на ХХ век ниту Америка не и’ помогнала на Македонија, ниту Русија, најголемиот поддржувач за поразот на Македонија и за нејзината поделба меѓу Бугарија, Грција и Србија. Познато е дека и кон крајот на ХХ век, Русија, преку својата Академија на науките, објави официјален став според кој сите македонски преродбеници биле Бугари.

Факт е дека Бугарите и пред сто години пласирале дезинформации во светот дека во Македонија живеат „Бугари“, дека македонските револуционери се „бугарски“ за подоцна, врз основа на ваквите артикулации, и западни и руски новинари и публицисти да пишуваат за „бугарскиот карактер на Македонија“. Факт е дека за време на Илинденското востание македонските востаници немале своја информативна агенција, па сите вести за востанието во нивно име ги толкувале бугарски агенции кои востанието го претставувале за свое, а врз основа на тие податоци известувале и странските новинари. Надевајќи се на американската правда, македонскиот народ и тогаш останал неподржан во својата борба за независност – масакриран по бојните полиња, брутализиран, ограбуван, поделен и окупиран од новите соседни покорувачи до 1945 година.

Американските Вилсонови стандарди за демократско само-определување и човекови права, и тогаш не се однесувале на Македонија. Каплан и за овој период, во однос на македонското национално прашање и Голема Бугарија, прави тенденциозно малициозни импровизации со националниот идентитет: „Голем дел од Грчка Македонија е подарен на Бугарија, и тој дел главно е населен со Бугари, покрај значителен број на грчки, турски и еврејски малцинства. Во останатиот дел од Македонија, иако таму тоа денес се негира речиси од секого, бугарскиот национализам беше понапреднат од кој било национализам во Грција или Србија“. (Kaplan, 2005)

Во одбрана на своите ставови за Македонија запишувани во „транзицијата“ од 1990- те години, Каплан пренесува ставови на денешните „соседи“ на Македонија дека ФИРО Македонија се формирала како вештачки Титов производ по Втората светска војна, за да се спротивстави на рускиот Варшавски блок, и на Бугарија во него, и дека Тито промовирал претходно непостоечки посебен етнички и јазичен идентитет за Македонија, со цел да ги раскине сите емотивни врски помеѓу локалното население и населението во Бугарија чија влада била партиско-политички блиска со Москва откако идеолошки и воено била фашистичка во Втората светска војна.

  Марија Емилија Кукубајска