„Зборувајќи за македонските училишта, цркви и административни органи, мора да кажеме дека овие служби ги вршат Македонци. Целата македонска интелигенција е впрегната да работи. На чело на управата бепе поставена главно оние млада интелигенција кои учествувала во партизанските борби.“ – пишува Јордан Атанасов, преставник на делегацијата на македонската емиграција од Бугарија и населението на Пиринска Македонија, во своите впечатоци од посетата на Македонија за време на чествувањето на 11 Октомври – Денот на македонското востание во 1945 година. (Македонска мисъл, кн. 5-6, год. 1, 1946, 6. ВПЕЧАТЛЕНИЯ ОТ ФЕДЕРАЛНА МАКЕДОНИЯ, Юрдан Анастасов, Софија)

Во продолжението на статијата „Впечатоци од Федерална Македонија“, Јордан Атанасов меѓудругото се осврнува и на Македонската црква, потоа на извршната, законодавната и судската власт, како и за српските доселеници и односите со Србија,  но и за политичкиот живот во Деморатска Федерална Македонија. Атанасов притоа ни дава права слика за поствоениот живот во Македонија, пример за тоа како треба да се однесуваат и денешната македонска власт. За тоа кој тогаш се борел за слобода, кој ја градел земјата, какви биле односите во републиката и државата тој ќе напише: 

„Со Црквата во Федерална Македонија раководи привремен духовен совет избран од Македонскиот црковен собор. Во црквите се чита на словенски, а се проповеда на македонски јазик. Македонската црква нема односи со поранешниот скопски српски владика. Овде се рашири муабетот дека овој владика дошол во Скопје и управувал со македонската црква, што е глупост. Точно е дека не се откажал од желбата да владее. Самата српска патријаршија сè уште не е исчистена од нејзините стари великосрпски сфаќања. Така, во еден од броевите на својот весник, Српската патријаршија напишала против одлуката на Македонскиот црковен собор одржан во првата половина на 1945 година во Скопје за возобновување на Охридската архиепископија, посочувајќи дека ова барање не е ниту историски ниту канонски оправдано.  Но, тоа се желби и намери на остатоците од великосрпството, на кои македонските попови и лаици гледаат со потсмев. Македонската црква допрва треба да го реши прашањето за избор на македонски владика кој ќе ракополага македонски свештеници за кои се чуствува потреба.

Судството во Македонија е народно, изборно и колективно. Врховниот суд на Македонија, сега наречен Врховен суд на Републиката, се избира на четири години со тајно гласање од Македонското Народно Собрание. Окружните судови повторно се избираат со тајно гласање од собранието на народните одбори од секој округ за три години. Околиските судови се избираат на две години од околиските народни одбори. И Околиските и Окружните судови се состојат од по тројца судии, од кои еден е правник постојан судија, а другите двајца се поротници кои се еднакви во судењето. Врховниот суд за цела Југославија, сега наречен Врховен суд на ФНРЈ, се избира со тајно гласање на заедничка седница на двете собранија на четири години. Врховниот суд на ФНРЈ ги решава споровите кои произлегуваат помеѓу судовите на одделни републики. Министер за правда во Федерална Македонија е стариот македонски револуционер, автор на атентатот на парабродот Гвадалквавир во 1903 година, Павел Шатев. Скромен и чесен, како и секогаш, Шатев со љубов и посветеност го води правосудното дело на Македонија.

Извршната власт во Македонија и припаѓа на македонската влада, составена од девет министерства. Во Македонија не постојат само министерства за војна, за надворешни работи и за патишта и врски, кои се под централната власт во Белград и ја засегаат цела Југославија. Во Скопје, пак, има Дирекција за пошти и Дирекција за железници.Министрите ги именува Македонското Народно Собрание. Меѓу министрите има и еден Албанец и еден Турчин. Органи на извршната власт се народни одбори, кои се избираат. Такви одбори има:селски, градски, околиски и окружни. Нема градоначалници, околиски и окружни управници. Со други зборови, во Македонија, како и во цела Југославија, целата административна власт е колективна и изборна. Овие избрани функционери можат да бидат заменети од населението секогаш кога ќе видат дека скршнуваат од патот на демократското владеење.

Законодавната власт е во рацете на Македонското Народно Собрание, чии членови се истите кои учествуваа на АСНОМ на 2 август 1944 година во манастирот Св. Прохор Пчински. Неколку стари македонски дејци, кои потекнуваат од емиграционото милје во Бугарија, беа избрани во Народното собрание.

Зборувајќи за македонските училишта, цркви и административни органи, мора да кажеме дека овие служби ги вршат Македонци. Целата македонска интелигенција е впрегната да работи. На чело на управата беа поставени главно оние млада интелигенција кои учествуваа во партизанските борби.

За српските доселеници кои дошле во Македонија за време на големосрпскиот режим и побегнале по 1941 година, овде во Бугарија се раскажувале многу приказни. Вистина е дека некои од нив се вратија. Мнозинството, сепак, не можат да се вратат поради правните пречки со кои се соочуваат. Таквите пречки се: да не учествувале во непријателските движења, како она на Дража Михаиловиќ, да не биле агенти на владата на Недиќ или во служба на Германците, да не ги стекнале своите имоти на грбот на Македонецот. население, дека не добиле во минатото земјиште за државна заслуга или добиле готово обработливо земјиште и сл.

Колонистите исто така наидоа на пречки за нивното враќање. Тие не можат да поседуваат повеќе земја отколку што можат самите да обработуваат. А бидејќи повеќето од нив претходно добиле привилегии кои сега не можат да ги имаат, не сакаат да се вратат во Македонија. Многу од оние што се вратија ја напуштаат Македонија.

Укажувајќи на ограничувањата поставени на српските доселеници и колонисти од минатото, потребно е да се истакне дека тие воопшто не значат никаква омраза кон српскиот народ. Во овој случај, станува збор за обесправат оние Срби кои потпирајќи се на големосрпскиот угнетувачки режим во минатото, ја грабнале земјата и храната на македонското население.

Кон денешна Федеративна Србија, македонскиот народ има само братски чувства. Старото непријателство, поттикнато од великосрпските и великобугарските владетели, веќе е затапено и на работ на изумирање. Тоа доаѓаше главно од стравот од посрбување, кон кој беше насочена целокупната големосрпска асимилаторска политика. Денес, Македонците многу добро разбираат дека со постоечката државна структура на новата Југославија, изградена на демократска, федерална и републиканска основа, каде што секој народ се управува самиот себе, и со фактот дека државниот апарат во Македонија е во силни македонски раце, не може да се збори, се работи за некакво посрбување, за кое шепотат некои кругови од опозицијата во Бугарија.

Братски е и односот на мнозинството српски народ кон Македонија. Демократските и прогресивните кругови во новата Србија правилно ја разбираат желбата на македонскиот народ за државност и потребата од меѓусебно почитување и заедничка заштита на слободите освоени со заедничка братска крв. Ваквите чувства ги искажа претседателот на Народното собрание на Србија, д-р Синиша Станковиќ, во честитката што ја пренесе на митингот во Скопје. Меѓудругото тој рече:

„Во предвоена Југославија ниту еден народ не претрпе такви и толку понижувања како македонскиот народ. Големо српската реакција ве нарекуваше Срби и сакаше да бидете Срби, а од друга страна великобугарската реакција ве нарече Бугари и сакаше да бидете Бугари. Ниту едните ниту другите не сакаа да признаат дека сте посебен народ кој исто така има право на слобода и независност како и секој друг народ во Југославија. Големосрпската реакција на тој начин ги затру односите меѓу српскиот и македонскиот народ. А српскиот народ не стоеше зад оваа реакција и дека таа не ги искажуваше своите чувства и мислење, доказ е ослободителната борба, во која српскиот народ се крена со голи раце против окупаторот, против големосрпската реакција и заедно. со македонскиот народ и со другите народи на Југославија, ја освои општата слобода и општа независност.

„Овој однос на српскиот народ не е од вчера, и не е само од денес. Така ќе остане и во иднина, бидејќи српскиот народ, како и поединечните народи на Југославија, во текот на големата ослободителна борба, дошле до сознание дека независноста и среќата на кој било од југословенските народи зависи од независноста и среќата. на сите други народи и дека само во еднаква заедница на потполно слободни народи е можен среќен и прекрасен празник, како за македонскиот народ, така и за српскиот народ и за сите други народи на Југославија“.

Во политичкиот живот на Федеративна Македонија водечко место зазема Народниот фронт. Во Федерална Македонија нема политички партии, ниту НФ е составен од некоја. Тој е дел од Народниот фронт на цела Југославија. Но, додека во НФ во Југославија учествуваат посебни партиски политички групи, во Македонија нема такви групи. Во минатото во Македонија политички партии вештачки беа префрлени од Белград. Гроловци и сега се обидоа да создадат партии, но не успеа. НФ наречена за време на окупацијата НОФ (Народноослободителен фронт) беше создаден во процесот на ослободителната борба против окупаторот. Тој ги водеше и обединуваше борбените напори на македонскиот народ и беше живата врска со заедничката борба на другите народи на Југославија. Денес, НФ работи за демократско зајакнување на Федерална Македонија, ја контролира власта и дава препораки, без сепак да има функции на извршната или друга власт.

Односот на Федерална Македонија со Југославија е однос на слободна независна федерална единица кон заедничката федеративна држава. Денешна Југославија е слободна заедница на еднакви народи. Овој сојуз се нарекува Федеративна Народна Република Југославија. Таа е составена од народни републики, кои имаат суверени права, ограничени само на оние права кои овие републики доброволно ги пренеле на централните сојузни органи. Федерална Македонија е една од овие републики. (Сојузната ... влада ја сочинуваат министерствата заеднички за цела Југославија. имено: за војна, за надворешни работи, за патишта и врски и за надворешна трговија. Сите други министерства се доделени исклучиво на федералните републики. За овие сојузни министерства во Белград во рамките на владата на синдикатот се формирани само комисии, по една за секое министерство. Функцијата на овие комисии, во кои учествуваат претставници на сите сојузни републики, се состои во координирање на работата на сојузните министерства, била да се мешаат во наредбите на вторите.)

Меѓу поистакнатите политички фигури што ги видовме во Македонија се: од старата генерација - Панко Брашнаров, претседавачот на првиот состанок на Антифашистичкото собрание за Народно ослободување на Македонија (АСНОМ), поранешен стар учител во Велес, кој никогаш не престана со својата револуционерна дејност за ослободување на Македонија, кој со години лежел во турските и српските затвори и во последно време активно учествуваше во партизанските борби; Алекси Мартулков, другар на Панко Брашнаров и како него, неуморен борец за македонската слобода, осуден за време на српскиот режим на 20 години затвор, осуден и интерниран во Бугарија за време на фашистичките режими: Красте Шакир, стар војвода и другар на Димо. Хаџи Димов, сите претставници на народот во македонското Собрание итн. За Павел Шатев спомнавме кога зборувавме за правосудното дело во Македонија. Меѓу младите ги видовме Страхил Гигов, Никола Минчев, Благои Фотев, Бано Андреев водачи за време на партизанските борби, денес првите тројца министри во Македонија, а четвртиот министер за рудници во централната власт во Белград; познатиот македонски поет Венко Марковски, стариот партизански свештеник Јован (Шаќо) од село Дреново и други.

Но, меѓу сите први луѓе на Македонија, како водечки фактори се издвојуваат Димитар Влахов, Лазо Колишевски и Методи Андонов Ченто. Во Бугарија Димитар Влахов е добро познат како македонски деец и општественик од балкански размери. Тој е еден од основачите на старото ВМРО, учесник во Илинденското востание од 1903 година, одиграл важна улога во периодот на Хуриeтот како пратеник во турскиот парламент во Цариград, а подоцна, по 1924 година, го зазема првото место на раководството на ВМРО (Обединета). Влахов е човек со европска култура. Сега со претседател на НФ во Македонија и потпретседател во Претседателството на ФНРЈ, кое претседателство ги извршува функциите на шеф на државата. Лазо Колишевски, премиер на Сојузна Македонија, е млад, енергичен и со силна волја. Потекнува од средината на македонските комунисти. Имаше водечка улога во партизанското движење. За време на окупацијата на Македонија, Колишевски три години бил затворен во Плевен. Тој е миленик на македонската младина, особено на оние кои ја носеа на раменици партизанската борби. Методи Андонов — Ченто, Прилепчанец, е претседател на Македонското народно собрание, а пред да стане таков бил и премиер. Активно учествувал во партизанските борби. Ченто е човек кој излезе од народот. Паметен, умерен и тактичен, тој е типична родна македонска јавна личност. Своите говори, проткаени со длабока практичност, Ченто ги држи на чист македонски јазик. Претставници на три генерации (Ченто е меѓу младите и старите) и на три различни култури кои ги заземаат трите први места во Федерална Македонија, Влахов, Колишевски и Ченто меѓусебно се надополнуваат и се јавуваат како еден од предусловите за успех на македонската кауза, со чие раководство беа оптоварени од македонскиот народ.

Довербата на народот во владата на земјата е целосна. Оваа доверба најдобро се изрази на изборите за претставници на Народноослободителниот фронт, како и на оние одржани на 11 ноември 1945 година за Основачко собрание и Собрание на народите, на кои Македонија ги надмина сите други федерални единици.

На овие избори, во исто време, Федеративна Македонија ги закопа надежите на остатоците од големосрпскиот и великобугарскиот шовинизам уште еднаш да ја претворат во јаболка на раздорот меѓу јужнославјанските и другите балкански народи, засекогаш го зацементира правото на македонскиот народ сам да ја гради сопствената судбина и го истакна своето длабоко разбирање дека залогот за мирот и просперитетот на балканските народи лежи во братството, еднаквоста и единството меѓу нив.

 Подготвил: Т.К.

крај