|
Во античкиот свет, најславните мистерии се одвивале на островот Самотрака, лоциран на северниот брег на Егејското Море, кој претставувал центар на таинствениот култ на Кабејрите, почитувани како заштитници на морнарите и бродовите, место, на кое за време на празнувањето на празникот на Големите Богови, меѓу 365 и 361 г.пр.н.е. се запознале Филип и Олимпијада, за што сведочи и Плутарх. За време на празнувањето се повикувале духовите на мртвите и се одржувале тајни обреди, оргии и прочистувања во кои учествувале само посветените во мистериите на Кабејрите. Целта на посветувањето во мистериите на Кабејрите била ослободување од старите гревови и заштита од идните несреќи. За влијанието на самотрачките мистериии почитта која Кабејрите ја уживале меѓу Македонците во античкиот свет, сведочат откриените релјефи на територијата на Македонија. Според В. Битракова-Грозданова, самотрачките богови, Кабејрите, во западна Пајонија биле познати под името Диоскури и согласно откриените примероци во Македонија, очигледно е дека овој култ заземал значајно место во религиозните верувања на Македонците во античкиот период.
Не е позната причината за присуството на Филип на Самотрака, но познато е дека Олимпијада била многу религиозна и длабоко мистична, ги почитувала орфичките обреди и секогаш со задоволство учествувала во светите танци посветени на боговите на природата, за што сведочи и Плутарх. Таа при ракувањето со змиите била посмела од другите жени, глетка, која според А. Вајгал: „дури и најсмелиот маж не можел да ја гледа без страв“. Се претпоставува дека токму нејзиното таинствено однесување и нејзината дива и нескротлива природа го привлекле внимание на младиот Филип, кој на островот Самотрака се вљубил во неа и после пет години ја зел за жена.
Во античкиот период, покрај пророчиштето во Делфи, за најпосетувано се сметало и пророчиштето во Додона, Епир, родното место на Олимпијада, за која се претпоставува дека била чест посетител на ова место. Пророчиштето во Додона било лоцирано во непосредна близина на светилиштето на Ѕевс, сместено меѓу дабова и букова шума, па оттаму, одговорите на пророштвата се добивале преку симболичкото толкување на звуците на природата, прикажани преку шумолењето на лисјата на дрвјата, гукањето на гулабите, жуборите на поточињата, како и ѕвонот на висечките бронзени садови нишани од ветрот. А. Вајгал издвојува уште еден тип на прорекување кое се користело во пророчиштето во Додона, а тоа е удирањето на еден вид гонг со камшик со три фиши од страна на младо момче, при што одговорот на божеството бил во согласност со природата и степенот на одекнувањата. Поради едновремените почетоци, сличноста во пророчките постапки, како и изборот на местоположбата на пророчиштата лоцирани сред шуми, пророчиштето во Додона се сметало за пророчиште-близнак на египетското пророчиште во Сива, меѓу народот познато како Место на дрвјата (Sekbet - iemy), лоцирано во египетската пустина за кое сведочи и Херодот. Бидејќи богот на светилиштето во Сива бил Амон, а во Додона Ѕевс, дошло до изедначување на овие две божества во едно, Ѕевс-Амон и негово обожување под ова име меѓу народите од античкиот свет. За култот на Амон во Македонија и за почитта која ја уживал меѓу античките Македонци, укажуваат посетите на Филип на светилиштето на Амон во Теба, Бојотија, во кое се наоѓала статуата на ова божество посветена од Пиндар, посведочено кај Павсаниј, како и принесувањето свети жртви од страна на Филип во славното пророчиште во светилиштето на Амон во Македонија, лоцирано во градот Афитис посведочено од IV в.пр.н.е. Во Додона, Ѕевс бил обожуван под името Најос, богот на раѓањето и на оплодувачката влага во природата, додека пак во Египет, Амон бил изедначен со Мин, богот на плодноста. Поврзувањето на Ѕевс од Додона со Мин-Амон од Египет е преку употребата на камшик со три фиши, најкарактеристичниот симбол на Мин во пророчките церемонии, а чија употреба се забележува и во пророчиштето во Додона, при прорекувањето преку удирањето на гонг со овој тип на камшик. Според преданијата, откако била договорена венчавката на Филип со Олимпијада, таа најверојатно своите молитви ги упатила до Мин-Амон, богот на плодноста, чија моќ меѓу народот се доживувала преку појавите на громови и паѓањето и згаснувањето на ѕвездите на небесниот свод.
При оформувањето на легендите поврзани со раѓањето и животниот тек на Александар Македонски, освен претскажувањата од пророчиштата, големо влијание одиграле и верувањата во древните форми на претскажување за иднината, преку набљудување на разни појави кои ги сметале за сигурни предзнаци или обележја. Како најзастапена форма на претскажување на иднината се издвојува претскажувањето преку соништата кое се сметало за највдахновено и најзначајно, потоа прорекувањето според однесувањето и летот на птиците, според чудни знаци, како и преку толкувањето на соништата. Претскажувања за иднината биле во надлежност на претскажувачи, пророци, жреци, гаталци или астролози, од кои, во времето на Филип и Александар Македонски за највешт од сите се сметал Аристандар.
Легендите поврзани со најавата за доаѓањето на свет на најголемиот војсководец и освојувач на сите времиња, Александар Македонски, најдоследно се опишани кај Плутарх, како преку описот на сонот кој Олимпијада го сонила еден ден пред склучувањето на бракот со Филип, така и за сонот кој го сонил Филип, но следната ноќ, откако бракот бил склучен. Толкувањето на соништата на Филип и Олимпијада била во надлежност на претскажувачот Аристандар кој според Плутарх: „протолкувал дека не се удира печат на нешто празно, па заклучил дека Олимпијада е бремена и дека носи рожба со чудесна смелост и лавја нарав“. И зачнувањето на Александар Македонски било проследен со сон, кој истата вечер го сонила Олимпијада: „Онаа ноќ, кога мајка му го зачнала, сонила дека општи со огромна змија; и сонот не ја излажал; зошто во утробата носела плод; поголем од човечка смртност“. Согласно египетските легенди, една од одликите на богот Амон биле неговите посети на брачните постели на смртните кралици, со цел да внесе одредена божественост во кралската крв. Оттаму, легендите со кои се образложува овој сон имплицираат на божественото зачнување на Олимпијада со Амон, отелотворен во облик на змија, како и на народните верувања дека, таа на свет ќе донесе дете на Судбината, син на Амон во улога на Мин-Амон, главниот бог на египетското пророчиште во Сива.
Создавањето на легените за заладувањето на односите меѓу Филип и Олимпијада, како и за згаснувањето на љубовниот жар на Филип кон неа, според Плутарх, се должат на постојаното присуство на змии во нивната брачна одаја и постела, без кои Олимпијада не можела, а поради кои Филип, стравувајќи од отров, магии или пак, поради верувањето дека таа можеби е љубена од некое божествено суштество, речиси не легнувал крај својата жена. Оттаму е и епизодата кај Плутарх, во која е опишано ѕиркањето на Филип низ процепот на вратата со цел, пред да влезе во брачната одаја да се увери дали внатре има змии: „ѕирнал низ пукнатината на портите и го видел богот како ја дели постелата со неговата жена“. Стравот кој го чувствувал поради постојаното присуство на змиите со Олимпијада во брачната одаја, како и верувањето во процесот на нејзиното божественото зачнување, довело до вознемиреност кај Филип, па според Плутарх: „Филип го пратил Хајрон во Мегалопол, во Делфи. Овој се вратил со пророштво од Аполон, кое велело дека Филип треба да му принесе жртва на Амон и да го почитува него најмногу од сите богови; но пророштвото велело и дека Филип ќе остане без едно око со кое ѕирнал низ пукнатината на портите...“,како казна, според народните верувања, затоа што го видел она, што на ниеден смртник не му било дозволено да го види. Се претпоставува дека оваа легенда се поврзува со подоцнежното ранување на Филип во десното око, кое се случило за време на опсадата на Метона во 354 г.пр.н.е., кое меѓу народот се толкувало како божја казна за стореното дело. Неговото враќање во Пела со преврска на окото, уште повеќе го зацврстило верувањето на Олимпијада дека богот Амон навистина присуствувал во ликот на змија во нејзината брачна постела и се потсетила на предупредувањата на Филип во пророчиштето во Делфи, кои се оствариле.
Преданијата, во кои е даден описот на низата претскажувања со чудни знаци кои го одбележувале раѓањето на Александар Македонски се забележани од страна на повеќе историографи. Според нивните записи, ноќта кога Олимпијада се породила, прастарото светилиште во Ефес, посветено на Артемида Ефеска кое се сметало за најпрочуено во цела Азија, го зафатило пожар и изгорело до темел. Иако, кај Квинт Курт Руфиј се дадени рационални објаснувања за причината на пожарот кој бил потпален од страна на „пропаднат човек, кој, кога бил фатен и измачуван, признал дека тоа го направил сам за да остави спомен за себе со некој голем злостор“, сепак фаталистичките верувања во претскажувањата преовладале меѓу свештениците и народот, за што говори и Плутарх: „А свештениците што тогаш се нашле во Ефес, насетиле дека несреќата со храмот е само претскажување за друга несреќа, па почнале да трчаат наоколу, да се удираат по лицето и да врескаат дека денот родил проклетство и голема несреќа за Азија“. Оваа катастрофа од Eфеските свештеници била протолкувана како доаѓање на моќ фатална за Ориентот и според нивното кажување: „Денес во еден дел од светот постои запален факел кој еден ден ќе го уништи Истокот“. Се забележуваат и преданијата кои ги опишуваат претскажувањата поврзани со астрономските феномени, кои исто така укажувале на идната величина на тукушто родениот: „Имало сведоштва дека тогаш и земјата се затресла и дека од небото избувнале многу громови и молњи“. Кај Квинт Курт Руфиј забележано е и преданието за двата орла кои седеле на покривот на куќата во која се породила Олимпијада, кој од страна на претскажувачите се протолкувал како предзнак кој навестувал дека детето кое е родено во таа куќа ќе владее со две кралства. Преданието за трите добри вести кои Филип, откако ја освоил атинската колонија Потидеа ги добил истовремено, било протолкувано од страна на претскажувачите: „...неговата радост ја потхраниле и гатачите, кои му рекле дека ова дете, родено на ден одбележан со три победи, никој не ќе може да го надбие“.
Верувањата во божественото потекло на Филип и Олимпијада, нивната средба на островот на мистериите Самотрака, како и влијанието од религиозните верувања, мистериите и претскажувањата допринеле за нараснувањето на легендите поврзани со раѓањето, животот и смртта на нивниот син Александар III Македонски, најверојатно со цел да се објаснат неговите животни успеси. Иако повеќе од два милениума живее приказната за Александар Македонски, сепак, преданијата во македонското народно творештво поврзани со неговото име имаат национална смисла, па оттаму носат пораки за етногенезата на Македонците и го чинат идентитетот на македонскиот народ.
Плутарх, 7, Превод од старогрчки јазик Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 183.
Stoneman, R. (1997) 13.
„Велат дека неговиот татко Филип станал посветеник на мистериите од Самотрака, и тоа во исто време со Олимпијада. Таму ергенот се вљубил во девојката без родители и, откако го убедил брат и Аримба, ја зел за жена“. Плутарх, 7, 2, Превод Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 109.
Вајгал, А. (2006) 43.
Херодот, II, 51, Превод од старогрчки, предговор, коментари на текст, Чадиковска, Д. (1998) 135.
Серија на култни релјефи со претстава на Диоскурите или Кабирите и божица меѓу нив се откриени во западна Пајонија, во с. Живојно, с. Крушевјани и с. Дуње, Прилеп, потоа откриени се примероци од Кавадарци (Сирково) до Стоби, од Неготино до Демир Капија. Битракова-Грозданова, В. (1999) 236–238.
„Како и да е, Олимпијада, која копнеела по восхит и го покажувала својот занес на премногу барбарски начин, во своите бахантски ора земала и големи, но питоми змии, што често излегувале од бршлените и светите кошнички и се обвивале околу стаповите и венците на жените, та со тоа ги застрашувале мажите“. Плутарх, 7, 2, Превод Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 109.
Вајгал, А. (2006) 45.
Loc. cit. 45.
Херодот, II, 54-58,Превод, предговор, коментари на текст, Чадиковска, Д. (1998) 136-137.
Paus., IX, 16,1.
Плутарх, 7, Превод од старогрчки јазик Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 185.
Вајгал, А. (2006) 47-48. Верувањата во македонската народна традиција дека со раѓањето на секој човек се пали по една нова ѕвезда на небесниот свод, а згаснува по неговата смрт, се зачувани како рудименти од најстарите времиња. Ковачева, Л. (2009) 53.
Плутарх, 7, Превод од старогрчки јазик Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 184.
„Ноќта, пред да се затворат во ложницата, невестата сонила дека во нејзината утроба удрил гром, и дека од ударот се запалил силен оган, што се распрснал наоколу и фрлал пламени јазици на сите страни. Набргу по свадбата, пак, на Филип му се сонило дека удира печат на утробата на жена си, а му се сторило и дека на печатот бил врежан лик на лав“. Ibidem109, 184.
Ibidem109.
Јустин, Филипова историја, Превод од хеленски Басотова, Љ. (2008) 67.
Вајгал, А. (2006) 50-51.
Плутарх, 7, 2, Превод од старогрчки јазик Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 110.
Ibidem 109-110.
Вајгал, А. (2006) 49.
Плутарх, 7, Превод од старогрчки јазик Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 185.
Вајгал, А. (2006) 53.
„Значи, Александар се родил во почетокот на месецот хекатомбајон, што Македонците го нарекуваат лоос, и тоа на шестиот ден – истиот кога бил запален храмот на Артемида Ефеска“. Плутарх, 7, 3, Превод Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 110; Според Квинт Курт Руфиј: „Ноќта, кога Олимпијада се породила, изгорел најпрочуениот храм во цела Азија, посветен на Дијана Ефеска“. Квинт Курт Руфиј, Раѓањето на Александар, Превод од хеленски, Басотова, Љ. (2008) 33.
Квинт Курт Руфиј, Раѓањето на Александар, Превод од хеленски, Басотова, Љ. (2008) 33.
Плутарх, 7, 3, Превод од старогрчки јазик Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 110.
Вајгал, А. (2006) 52.
Квинт Курт Руфиј, Раѓањето на Александар, Превод од хеленски, Басотова, Љ., (2008) 34.
„Исто така постои предание во градот Пела, дека на врвот од куќата, каде што кралицата го родила детето цел ден преседеле два орла. Според исходот, лесно било протолкувано дека тоа било претскажување за двојното царство над Европа и Азија“. Loc.cit. 34.
Плутарх, 7, 3, Превод од старогрчки јазик Саракински, В., коментари Проева, Н. (2008) 110.
Превземено од Археологика |
